هنوز هیچ برنامه ای برای گسترش بازار نشر الکترونیک نداریم! - آفتاب صبا

این گشایش البته توام بود با به چشم آمد کاستی ها و ظرفیت هایی که در طول سال های اخیر، آنطور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته اند. هرچند محمد صدوقی (مدیر اپلیکیشن طاقچه) و حمیدرضا شربتیان (مدیر اپلیکیشن کتاب صوتی نوار) آینده روشنی را برای نشر الکترونیک متصورند اما هنوز خلاهای زیادی در این راه وجود دارد که احتیاجمند توجه اند. مشروح نگاه کارشناسان را در میزگرد کرونا و آینده نشر الکترونیک دنبال می کنید:

با توجه به شرایط پیش آمده و گرایش مخاطبان به سمت کتاب های الکترونیک؛ آیا پلتفرم های نشر الکترونیک و کتاب صوتی به لحاظ زیرساختی آمادگی و توانایی پاسخگویی به حجم مطالبات را داشته اند یا خیر؟

شربتیان: از دو منظر زیرساخت و محتوا می توانیم به این موضوع نگاه کنیم. فکر می کنم هر کدام از پلتفرم هایی که الان در بازار نشر الکترونیک هستند، تا رسیدن به ظرفیت های زیرساختی، خیلی فاصله دارند و بسیار بیشتر از ترافیک موجود، برای ارائه خدمات به کاربران جدید، مخاطب یا خواننده درلحظه ظرفیت دارند. به لحاظ ظرفیت می توان گفت مسئله ای وجود ندارد؛ زیرا همه پلتفرم ها به تناسب پیش بینی که از رشد کاربران خود دارند، قاعدتا زیرساخت لازم را هم فراهم می کنند.

به لحاظ محتوایی اما هنوز جای کار داریم. باید کارهای زیادی انجام دهیم، ناشران زیادی اضافه شوند و تنوع محتوایی بیشتری داشته باشیم. البته این به این معنی نیست که الان شرایط خوب نیست؛ زیرا بیش از 60 هزار عنوان کتاب شناخته شده، به روز، پرفروش و محبوب به صورت الکترونیک و صوتی روی مجموع پلتفرم ها در دسترس است.

صدوقی: ما هم در دوره قرنطینه، از نظر زیرساخت مسئله ای نداشتیم. تقریبا اوایل اسفندماه و قبل از همه گیری کرونا، برای اینکه هم یک نسخه جدید منتشر کنیم و هم می خواستیم کاربرانمان سرعت بهتری را تجربه کنند، در اپلیکیشن طاقچه تغییرات جدی داشتیم و تعداد سرورها را سه برابر کردیم. البته قبل از آن هم طاقچه از این نظر مسأله ای نداشت؛ ولی برای اطمینان خاطر بیشتر از نظر زیرساخت، این کار صورت گرفت؛ یعنی جزو برنامه های ما بود که از قضا مصادف شد با شیوع کرونا.

هیچ برنامه ای برای گسترش بازار نشر الکترونیک نداریم

با توجه به ضرورت تقویت نشر الکترونیک و همراه شدن با تکنولوژی های جدید، آیا تا کنون مساله توسعه و گسترش این شکل از نشر به یک دغدغه تبدیل شده است؟

صدوقی: این سوال را باید از مسئولان امر پرسید است. ما تمام تلاشمان را در این برهه زمانی انجام داده ایم و خیلی تغییری در فرآیندهای ما اتفاق نیفتاده است. مسأله مهم این است که با ظهور مشکل کرونا، به خاطر اینکه کتاب الکترونیک و صوتی راه حلی برای جبران ماجرا بود؛ مجموعه های دولتی یا متولی امر، بیشتر به این موضوع اهتمام ورزیدند؛ در صورتی که باید مستقل از این اتفاقات به این موضوع فکر و به توسعه آن کمک می کردند.

البته اینکه در شرایطی مثل کرونا، مسئولان به دنبال راه حل ها و جایگزین هایی باشند و آن ها را تقویت کنند، تاحدی طبیعی است؛ ولی درکل جا داشت که مسئولان امر در وزارت ارشاد یا سازمان رسانه های دیجیتال، زودتر و خیلی جدی تر به آن توجه کنند و باعث رشد آن شوند؛ زیرا درکل مزیت های زیادی دارد و تنها یکی از این مزیت ها در زمان کرونا، نمود پیدا کرد.

شربتیان: واقعیت این است که هیچ برنامه جدی، منظم و زمان بندی شده برای گسترش این بازار جدید وجود ندارد. تلاش هایی هم که ما به عنوان پلتفرم و بخش خصوصی انجام می دهیم، به دلیل علاقه و عشق شخصی و سازمانی خود ما برای گسترش این فرهنگ است. اما هرچقدر این پلتفرم ها کمک کنند این امر جلو برود، باز آن گستردگی و قدرتی را که یک برنامه تلویزیونی یا جایی مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی بحث کتاب، قانونگذاری و تسهیل گری است، می توانند داشته باشند، نداریم.

باید این واقعیت را هم قبول کنیم؛ تا زمانی که وزارت ارشاد به عنوان متولی امر، این پذیرش را نداشته باشد که کتاب الکترونیک -چه متنی و چه صوتی- به عنوان شیوه جدیدی که باعث می گردد فرهنگ مطالعه راحت تر گسترش یابد و هزینه کمتری به ناشرها تحمیل می کند، پذیرفته و معرفی نگردد، قاعدتا ما با آن سرعتی که باید، پیش نمی رویم.

چرا کسب و کاری که سه سال پیش، هم زمان با ما در یک کشور اروپایی کوچک آغاز به کار کرده، الان در بورس است و شاید ارزشش بیش از 100 برابر ارزش نوار شده است؟ درحالی که در آغاز کار، یک تعداد محتوا و به یک اندازه مخاطب کتاب صوتی داشتیم. اگر قانون گذاری که توسط متولی موضوع کتاب در آن کشور اجرا شده، حمایتی را که برای معرفی و تسهیل گری برای ناشران، مولفان، مترجمان و پلتفرم ها در آن کشور اجرا شده است، کنار هم بگذاریم، می بینیم که اصلا دلیلی ندارد در ایران با وجود این همه سرمایه گذاری، تلاش و این میزان علاقه مندی، رشدی بیش از این صورت بگیرد.

من فکر می کنم تا این برنامه عزم جدی نداشته باشد، فواید پلتفرم های نشر الکترونیک برای متولیان بحث کتاب ثابت نگردد، آن را نپذیرند و این مسأله مدیر به مدیر تغییر نکند، هیچ اتفاق خاصی نمی افتد؛ لذا هرچند که ما همچنان به گسترش فرهنگ علاقه مندیم و در این بخش سرمایه گذاری خواهیم کرد؛ اما آن حرکت درست و مورد انتظار، خیلی سخت و کند جلو می رود.

جای خالی متولی کتاب الکترونیک

البته گسترش و توسعه نشر الکترونیک فقط در گرو توجه و اهتمام مسئولان نیست و پارامترهای دیگری چون همکاری ناشران و همراهی فرهنگسازی مردم را نیز می طلبد.

صدوقی: ما همیشه باید سعی کنیم از چند منظر رشد کنیم؛ اولی منظر ارتباط با مردم این است که فرهنگ مطالعه الکترونیک را در مردم بالا ببریم، دوم اینکه فرهنگ و ارتباطات بین خودمان و ناشرها را تقویت کنید و به ناشرها اطلاع رسانی خوبی داشته باشیم و سوم این که در رابطه با بحث حاکمیت و زیرساخت هایی که خودمان داریم، همه چیزهایی هستند که باید سعی کنید در طول زمان در آن ها رشد داشته باشیم.

اهتمام در نشر الکترونیک، بخش های مختلفی دارد. ابتدا اینکه ما به عنوان صاحب کسب وکار باید تمام سعی و تلاش مان را به کار می بستیم، تا آنچه باید در این حوزه انجام می شد. ما بخش خصوصی هستیم و سعی کردیم برای رسیدن به این هدف، سرمایه هایی را وارد این کار کنیم. اینکه ناشران در جریان کار ما نیستند، یک بخش آن برمی گردد به مجموعه هایی که ما باید با آن ها وارد مذاکره و جلسه شویم؛ اما بخش دیگر آن باز برمی گردد به کسی که متولی امر کتاب است.

من معتقدم اگر کتاب الکترونیک در کشور ما متولی صحیح و درستی داشت و پیگیری های درستی در این رابطه می شد، اطلاع رسانی به ناشران و مولفان، خیلی زودتر و دقیق تر اتفاق می افتاد. اینکه انتظار داشته باشیم یک نفر در بخش خصوصی بتواند این اطلاع رسانی کامل را به همه ناشران و مولفان داشته باشد، خیلی انتظار صحیحی نیست. در گفت وگویی که چند روز قبل با یکی از ناشران بزرگ داشتم، می گفت قرار است با چند ناشر بزرگ دور هم جمع شوند و تازه درمورد مسائل نشر الکترونیک صحبت کنند!

وزارت ارشاد باید زمینه سازی این اتفاق را همان 5 یا 6 سال قبل انجام می داد، ناشران را جمع می کرد و برای آن ها توضیح می داد که نشر الکترونیک در دنیا رونق پیدا کرده است و با توجه به بهترشدن سرعت اینترنت و بیشتر شدن دستگاه های هوشمند، این نوع نشر یک روش هوشمند برای عرضه کتاب به شمار می آید. باید از آن ها می خواست قراردادشان با مولف ها و مترجم ها را اصلاح کنند، خودشان با پلتفرم ها قرارداد دستی ببندند یا اگر یک پلتفرم خواست قرارداد خاصی ببندد، مقاومت کنند و قرارداد تیپیکال معرفی کنند.

بنابراین هزار کار می شد در این زمینه انجام داد، ولی این قضیه را به تاخیر انداختند و منتظر ماندند تا ببینند ما چه می شویم. یعنی گفتند اگر طاقچه، فیدیبو، کتابراه، نوار و دیگر پلتفرم ها رونق پیدا کردند و بزرگ شدند، برایشان قاعده و قانون می گذاریم، یا اگر روزی کرونا شد، حمایتی هم از آن ها می کنیم؛ درصورتی که این اتفاق باید از قبل می افتاد. ما بخش خصوصی هستیم و در هر صورت تمام سعی و تلاش، سرمایه و هم و غممان را برای گسترش و توسعه این نوع نشر خواهیم گذاشت؛ ولی آن کسی که باید کمک کند و درباره این مقوله بیشتر اطلاع رسانی و فرهنگ سازی کند و با ناشرها صحبت کند، متولی حوزه کتاب است.

ارشاد به جای حمایت مالی نشر الکترونیک را تبلیغ کند

همانطور که اشاره کردید، اتفاق تازه ای که برای نشر الکترونیک در همین ایام کرونا افتاد، توجه برخی نهادها به این بخش و همکاری با آن ها بود. مثلا وزارت فرهنگ و ارشاد با همکاری پلتفرم ها، پویش کتابخوانی کتاب-خانه را به راه انداخت. این نوع نگاه را مثبت می دانید یا منفی؟

صدوقی: بحث تخصیص یارانه کتاب الکترونیک از گذشته مورد توجه و تاکید ما قرار داشت و حالا که برای اولین بار شاهد رخ دادن این اتفاق هستیم، باید آن را به فال نیک بگیریم. اما به نظرم باید یک مقدار روی مدل و روش همکاری بیشتر فکر کنیم؛ زیرا عادت دادن مردم به خرید کتاب با تخفیف زیاد، خیلی اتفاق جالبی نیست و در طولانی مدت به ضرر ما خواهد بود.

اینکه70 درصد روی کتاب های بزرگسال و 80 درصد روی کتاب های کودک تخفیف داده گردد، در دوره همه گیری کرونا؛ یک نوع مدیریت بحران و اتفاق مناسبی بود زیرا به نحوی مردم دوست داشتند هدیه ای دریافت کنند تا بتوانند این ایام را راحت تر بگذرانند اما حمایت وزارت ارشاد در سایر ایام سال باید به نحو دیگری شامل پلتفرم های نشر الکترونیک گردد. لزوما حمایت نقدی و امکان ارائه تخفیف مدنظر ما نیست زیرا حمایت هایی از جنس معرفی، زیرساخت و کمک به توسعه، می تواند کمک های موثر تری باشد.

در این قضیه ما علاقه مند بودیم که وزارت ارشاد-سوای بحث تخفیفی که ارائه می دهد- بحث تبلیغ را هم داشته باشد. صحبت هم شد که در این بازه همکاری، تبلیغ به صورت زیرنویس یا تیزر، در تلویزیون باشد که به جایی نرسید. علاقه مندی ما به تبلیغ و معرفی، بیشتر از بحث تخفیف یا حمایت مالی 20 تا 30 درصدی وزارت ارشاد بود؛ ولی متاسفانه معرفی صورت نگرفت.

حمایت 20 درصدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعمال شد. طبق توییت یکی از مسئولان، مجموع فروش این طرح به 2 میلیارد و 600 میلیون تومان فروش کتاب رسید که 50 درصد آن را پلتفرم و ناشر تقبل کردند و از 50 درصد مابقی هم 30 درصد را کاربران و خریداران تقبل کردند. با این تفاسیر سهم وزارت ارشاد چیزی حدود 600 میلیون تومان شد. درمجموع طرح خوبی بود اما اگر بخواهد ادامه داشته باشد، قطعا باید روش های بهتری را برای حمایت انتخاب کنیم.

کمپین ناشران الکترونیک بدون ارشاد نتیجه بهتری داشت

شربتیان: خیلی مهم بود که این همکاری با پلتفرم های حوزه الکترونیک آغاز گردد. شاید کم و کیف برگزاری آن در این مقطع خیلی اهمیت نداشته باشد؛ هرچندکه در سطح عالی برگزار نشد زیرا بعد تبلیغاتی به هیچ وجه محقق نشد. این درحالی بود که در آن دوران، شاهد فعالیت کمپین های معرفی کتاب های دیگری در صدا و سیما بودیم.

شاید اگر ما پلتفرم ها دور هم جمع می شدیم و آن سهم 30 درصدی را که از فروش مان کنار گذاشته بودیم، به اضافه آن درصدی که ناشران برای تخفیف تقبل کردند، کنار هم می گذاشتیم، به راحتی می توانستیم برای کتاب الکترونیک و صوتی در رادیو و تلویزیون تبلیغ کنیم. ما با حمایت وزارت ارشاد تخفیف دادیم و گروهی که وارد این چرخه شدند، با قیمت بسیار پایین کتاب الکترونیک را خریداری کردند، اما چون این رویه ادامه پیدا نکرد -و طبیعی هم بود که با این حجم تخفیف ادامه پیدا نکند - قاعدتا برای آن کاربران به عادت تبدیل نشد.

در نتیجه ما فقط 20 روز پرترافیک داشتیم که مسئولیت آن هم به عهده خودمان بود؛ بنابراین شاید اگر این کمپین را خود پلتفرم ها برگزار می کردند، نتیجه بهتری داشت؛ کما اینکه قبلا -با تخفیف های پایین تر- هم آن را برگزار می کردند.

نفع کوتاه مدت را به بقای بلندمدت نمی بازیم

استفاده از حمایت ها و سوبسیدهای دولتی مسیری است که نشر کاغذی ما طی کرده و در نهایت نوعی وابستگی برای آن ها ایجاد کرده است. آیا کم میلی شما به حمایت مالی دولت، به دلیل ترس از همین وابستگی است؟

شربتیان: طبعا ما باید هوشمندتر از آن باشیم که یک نفع کوتاه مدت را به بقای درازمدت و ارتباط با مخاطبانمان ترجیح دهیم. ما دنبال این نیستیم که پولی تزریق گردد و بخواهیم برای مدت کوتاهی ادامه دهیم؛ چراکه با سرمایه گذار هایی که داریم احتیاجی به این بودجه نیست. بحث ما حمایت از طریق قانونگذاری، مشخص کردن متولی حوزه کتاب الکترونیک، حق انتشار و مسائلی از این جنس بوده، که اسمش قانونگذاری، رگلاتوری یا تسهیل گری است و متاسفانه هیچ کدام از این محقق نمی گردد. سهم بازار کتاب الکترونیک نسبت به بازار کتاب چاپی ناچیز است، لذا ما به این حمایت ها احتیاج داریم. اما درعوض این مطالبات، سعی می گردد حمایت مالی به صورت مقطعی جایگزین گردد؛ آنهم به شکل اشتباه و با عجله!

ماشین های خوبی داریم، جاده را هموار کنید

صدوقی: اضافه بر آنچه همکارمان گفت، باید بگویم در هرصورت ما باید راه خودمان را ادامه دهیم. مساله اصلی این است که حمایت های مقطعی، لزوما به رشد پایدار نشر الکترونیک کمک نمی کند. باید اتفاقی به شکل پایدار و اصولی صورت بگیرد.

اتفاقی که در دوران کرونا افتاد، یک نوع مدیریت بحران یا یک هدیه سریع برای مردم بود، اما فرآیند دقیق و مشخصی برای حمایت نداشتیم. ما خودمان ماشین های خوبی داریم، مهم این است که جاده آماده و هموار گردد تا بتوانیم حرکت کنیم. تا الان این جاده را هم خود ما می ساختیم، ولی اگر مسئولان امر در ساخت این جاده کمک کنند، حرکت ماشین نشر الکترونیک سریع تر خواهد بود و مردم هم بیشتر از آن استقبال خواهند کرد.

با توجه به شرایط موجود، چشم انداز شما از آینده این نوع نشر چیست؟!

شربتیان: در سال های گذشته، نوار و دیگر پلتفرم هایی که در این حوزه حضور دارند، به طور متوسط سالی دو تا سه برابر رشد داشته اند و این بازار هم تقریبا همین اندازه رشد کرده است. بنابراین حتی در نبود حمایت های واقعی، قانون گذاری و تولی گری درست نیز، قطعا آینده روشن است.

امروزه وقت مردم محدودتر شده است و ابزارهای جدیدی در اختیار دارند که از کتاب های چاپی به آن ها نزدیک تر است. با این حساب طبیعی است که این بازار روز به روز رشد بیشتری داشته باشد. همه کسانی هم که در این بازار یا صنعت نشر الکترونیک فعال هستند، تلاششان را برای رشد انجام می دهند. برای همین می گویم آینده روشن است؛ زیرا هم مردم ما لیاقت رشد بیشتر و خدمات بهتر از این را دارند و هم اینکه ما علاقه مندیم این اتفاق با سرعت بیشتری بیفتد.

صدوقی: موافقم؛ این بازار از سال های گذشته خودش این رشد را تجربه کرده است. البته این رشد به معنای سهم دریافت از بازار کتاب چاپی نیست، بلکه افزایش کاربرانی است که به هردلیلی مطالعه از این طریق را بیشتر می پسندند. اگر الان نشر الکترونیک یا صوتی هم وجود نداشت، سهم مخاطب و فروش کتاب های چاپی بیشتر نبود؛ زیرا از زمانی که نشر الکترونیک آمده است، فکر نمی کنم تغییر خاصی در نمودار رشد ناشران اتفاق افتاده باشد و آن ها فرآیند رشد خودشان را داشته اند. درحقیقت افراد که دسترسی و زمان و امکان مطالعه کتاب چاپی را نداشتند، جذب نشر الکترونیک شده اند.

درمورد رشد آینده نشر الکترونیک باید بگویم بازاری که در این مدت، هر سال دو سه برابر شده است، امسال می تواند رشد بیشتری داشته باشد. برآوردی که خود من در بخش قانونی بازار نشر الکترونیک و صوتی از سال 98 داشتم، حدود 20 میلیارد تومان مجموع فروش را نشان می دهد و پیش بین می کنم سال 99 این عدد به 60 تا 80 میلیارد -یعنی یک رشد تقریبا چهاربرابری- هم برسد و این حاصل فعالیت آدم های جدیدی است که به این بازار اضافه می شوند.

قانون گذار و متولیان کتاب؛ کم کارتر از دیگران!

در گفت وگویی که با دبیر انجمن ناشران الکترونیک داشتیم، مهم ترین پارامترهای دخیل در توسعه نشر الکترونیک را ناشر، قانون گذار و مردم می دانست. چه باید کرد تا حال نشر الکترونیک بهتر گردد؟!

صدوقی: در بحث کتاب الکترونیک چند رکن درگیر هستند؛ ناشران، پدیدآورندگان، مولفان، مترجمان، وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان قانون گذار و متولی حوزه کتاب و پلتفرم ها. یک طرف هم کاربران، ذی نفعان این مسأله هستند که باید هر کدام به نوبه خود کارشان را درست انجام دهند. وظیفه پلتفرها این است که بتوانیم محتوا را به بهترین نحو به دست مشتری برسانیم؛ وظیفه ارشاد این است که زیرساخت ها را آماده، قوانین و قواعد را مشخص و در بحث هایی مثل مالیات و بیمه و این قبیل مسائل کمک کند.

در مسائل صنفی یا اتفافاتی که ممکن است بین پلتفرم ها پیش بیاید، باید اتحادیه ناشران و کتابفروشان کمک کند. البته مدتی است که رسته ناشران الکترونیک در اتحادیه ناشران و کتابفروشان راه اندازی شده است، ولی متاسفانه خیلی پرقدرت جلو نرفته و باید به آن بیشتر توجه گردد. مردم هم اگر جایی مزیت ببینند و اطلاع رسانی درستی برای آن ها گردد، قاعدتا استفاده می کنند؛ لذا خیلی نمی توان مسئولیتی بر عهده آن ها گذاشت.

درمجموع اگر از کسانی که یک مقدار در این مسئله کم کاری داشتند، تقسیم بندی داشته باشیم، حوزه قانونگذار و متولی را کم کارتر از بقیه می بینم؛ آن هم احتمالا به خاطر نوع جایگاه و مناسباتی است که وجود دارد؛ وگرنه آن ها باید جلوتر از ما باشند.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران