شهر تاریخی تون مرکز تولیدات صنعتی جنوب خراسان - آفتاب صبا

او کشف آثار دوران تاریخی و صدر اسلام در ارگ قدیم تون شهر فردوس را بخشی از نتایج بدست آمده در پژوهش مشترک کاوش باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی و دانشگاه تهران گفت که با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شده است.

به گفته این باستان شناس، در این کاوش که با همکاری گروه باستان شناسی دانشگاه تهران انجام شد آثاری از دوران تاریخی ساسانی ،احتمالا سلوکی و دوران اسلامی بدست آمد.

شناسایی دو دوره فرهنگی

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، اسماعیلی گفت:مطالعات اولیه انجام شده در این کاوش منجر به شناسایی دو دوره فرهنگی تاریخی و اسلامی شامل آثار معماری (کف استقراری و احتمالا کوره یا تنور) و در کنار آن یافته های ارزشمندی از گونه های سفالین قرون اولیه اسلامی و احتمالا دوره ساسانی شد.

او افزود:سفال های اسلامی بدست آمده شامل؛ سفال با لعاب تک رنگ، سفال های گونه نیشابور بویژه گونه کتیبه دار آن، سفال با لعاب ارغوانی که برخی باستان شناسان آن را گونه بامیان نام نهاده اند- اما فروانی آن در فرهنگ منطقه خراسان به گونه ای است که به نظر مرکزیت این گونه در حوزه خراسان ایران بیشتر است تا در افغانستان- سفال های منقوش و سفال با تزیین قالبی نوع سلجوقی و به میزان کمتری سفال دوره ایلخانی، تیموری و صفوی است.

این باستان شناس با اشاره به از بین رفتن سطح اصلی ارگ دربرنامه توسعه شهری بویژه بعد از زلزله گفت: در این پژوهش آثار برجا از نهشته های قرون میانی بدست نیامد اما نتایج بررسی سطحی انجام شده، نشان از استفاده از ارگ حداقل تا خاتمه دوره صفوی و به احتمالی قاجار دارد،امری که در متون نوشتاری به آن بصورت کامل اشاره شده است.

وی بدست آمدن آثار سفالین مربوط به دوره ساسانی در این کاوش و نیز تک یافته سلوکی بدست آمده را نشان از وجود استقراری قدیمی تر از دوران اسلامی در فردوس یا تون دانست که نتایج تکمیلی آن پس از تکمیل مطالعات بصورت مقاله و کتاب در اختیار محققان قرار خواهد گرفت.

سرپرست هیأت باستان شناسی افزود:در خاتمه کاوش، برای حفاظت از آثار معماری کشف شده، با هماهنگی باستان شناسان کاوشگر و کارشناسان مرمت و احیاء پایگاه شهر تاریخی تون، پوشش کاهگل اجراشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت:بدست آمدن قطعاتی از ظروف شیشه ای و سنگی و سرباره های صنعتی بویژه کوره سفالی شناسایی شده در حاشیه شهر تاریخی تون، نشان از مرکزیت این شهر در تولیدات صنعتی منطقه جنوب خراسان دارد که تکمیل شدن مطالعات باستان شناسی در آن ضروری است.

این باستان شناس، شرق ایران، بویژه خراسان جنوبی را منطقه فرهنگی کمتر شناخته شده اما مهم در باستان شناسی کشور برشمرد و با ارزشمند خواندن توجه به این حوزه فرهنگی توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، ضرورت تداوم مطالعات توسط گروه های باستان شناسی را اقدامی ضروری در شناخت فرهنگ بومی منطقه دانست که باعث پیشگیری از نام گذاری واژگان جعلی برای فرهنگ های آن توسط باستان شناسان خارجی فعال در کشورهای همجوار می شود.

گردشگری با موضوع باستان شناسی

اسماعیلی با اشاره به پتانسیل گردشگری با موضوع باستان شناسی این شهر تنها مزیت شهر فردوس یا تون را آثار تاریخی آن گفت که در صورت ساماندهی و مطالعات پژوهشی، بستر لازم برای تبدیل شدن این شهر به یکی از بزرگترین قطب های گردشگری کشور نظیر بندرسیراف، شهر همدان و نیشابور فراهم خواهد شد.

او گردشگری را از جمله صنایع زودبازده برای منطقه دانست که مزیت نسبی آن با توجه به پتانسیل ضعیف تر کشاورزی و صنعتی و کمبود آب در منطقه مشهود بوده و می بایست نسبت به آن توجه ویژه داشت.

این باستان شناس ،تخریب ارگ قدیم تون و ساخت گاراژ و کارخانجات کوچک در محدوده ارگ که پس از زلزله مهیب این شهر در سال 1347 رخ داده است را مهمترین مانع کاوش دانست و شرح داد : در صورت احیاء و تملک نشدن ،اندک فضاهای باقی مانده از ارگ که شامل بخش هایی از خندق، بارو و برج آن می شودنیز از بین رفته و مدفون خواهد شد.

او یکی از جاذبه های قابل برنامه ریزی برای شهر تون را کاوش و پی گردی برج و باروی تون دانست و گفت:پیش از این باستان شناسانی از استان خراسان در این شهر بصورت محدود کاوش داشته اند که از جمله آنها می توان به کاوش های آقای طغرایی و همکارانش اشاره کرد.

گفتنی است ،شهر تون که در دوره پهلوی اول به فردوس تغییر نام داده است، از جمله شهرهای مهم صدر اسلامی و به احتمالی دوران تاریخی است که در متون نوشتاری به آن توجه ویژه ای شده است و بسیاری از اندیشمندان از جمله ناصرخسرو از این شهر بازدید داشته اند. به نظر اولین بار نام شهر در کتاب اشکال العالم آورده شده است و مقدسی اولین اشاره مستقیم به این شهر کرده و از دژ، مسجد جامع و کاریز آن یاد کرده است.

تون نخستین شهر پس از عبور از کرمان و یزد و اصفهان به جنوب خراسان و شاهراه موسوم به ابریشم و راه خراسان بزرگ است که جنوب و فلات مرکزی ایران تنها از طریق آن است که به سبزوار، نیشابور، گناباد، مشهد و سایر شهرهای ماوراء النهر و افغانستان و در ادامه آسیای میانه و کشور چین متصل می شود.

این منطقه که جز، ولایت قهستان در متون نوشتاری است در واقع یکی از سه حاکم نشین مهم جنوب خراسان در کنار قاین و طبس است، از این رو، اشارات فراوانی در نوشته های صدر اسلام به تون شده است.

وجود قنات بلده بعنوان شاهکاری بی بدیل از فن آوری استحصال آب و انتقال آن به فردوس به طول حداقل 35 کیلومتر که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است در کنار بناهای برجای مانده از صدر اسلام همچون مسجد کوشک، مسجد جامع فردوس(تون)، مدرسه علیا، حمام ها و آب انبارها به همراه پایاب قنات های آن، این شهر را به یکی از بهترین شهرهای ایران از جنبه جاذبه های تاریخی قرار داده است که امروزه زائران امام رضا(ع) در جهت عبوری خود از کویر از آن عبور کرده و از آثار آن بازدید می کنند.