درمان با سلول های بنیادی برای اولین بار در دنیا بینایی افراد را بازمی گرداند - آفتاب صبا

نتایج این تحقیق که در ژورنال معتبر لنست منتشر شده است، به گفته کاپیل بهارتی (Kapil Bharti)، محقق سلول های بنیادی در مؤسسه ملی چشم آمریکا، واقع در مؤسسه ملی بهداشت در بتسدا، مریلند، تحسین برانگیز است. وی این دستاورد را تحولی هیجان انگیز توصیف نموده است. جین لورینگ (Jeanne Loring)، محقق سلول های بنیادی در مؤسسه تحقیقات اسکریپس (Scripps Research) کالیفرنیا نیز می گوید که این نتایج احتیاج به آزمایش های بیشتری بر روی بیماران را تقویت می نماید.

استفاده از سلول های بازبرنامه ریزی شده

لایه بیرونی قرنیه به یاری منبعی از سلول های بنیادی که در حلقه لیمبال (Limbal Ring) - حلقه تیره اطراف عنبیه (Iris) - قرار دارند، تتازه و ترمیم می گردد. زمانی که این منبع حیاتی به دلیل آسیب یا بیماری های خودایمنی و ژنتیکی کاهش می یابد، فرد به وضعیتی به نام کمبود سلول های بنیادی لیمبال (Limbal Stem Cell Deficiency یا LSCD) مبتلا می گردد. در این شرایط، زخم ها سطح قرنیه را می پوشانند و در نهایت فرد به نابینایی دچار می گردد.

درمان های کنونی برای LSCD محدود هستند. این درمان ها معمولاً شامل پیوند سلول های قرنیه از چشم سالم خود فرد هستند که فرایندی تهاجمی و با نتایج نامعین است. در مواردی که هر دو چشم دچار این مشکل باشند، پیوند قرنیه از اهداکنندگان متوفی گزینه دیگری است؛ اما در این روش هم احتمال رد پیوند به وسیله سیستم ایمنی بدن فرد گیرنده وجود دارد.

کووجی نیشیدا (Kohji Nishida)، چشم پزشک در دانشگاه اوزاکا (Osaka University) ژاپن و همکارانش از روش تازهی برای پیوند قرنیه استفاده کردند. آنها سلول های خونی یک اهداکننده سالم را به حالتی مشابه سلول های جنینی بازبرنامه ریزی نموده و سپس این سلول ها را به لایه ای شفاف از سلول های اپیتلیال (Epithelial) قرنیه ای که شبیه به سنگ فرش های کوچک و مرتب بود، تغییر دادند.

اجرای عمل پیوند و نتایج اولیه

از ژوئن 2019 تا نوامبر 2020، این تیم دو زن و دو مرد بین 39 تا 72 ساله که هر دو چشم آنها به LSCD دچار بود را در این پژوهش شرکت دادند. طی جراحی، تیم تحقیقاتی ابتدا لایه زخم پوشاننده قرنیه آسیب دیده در یکی از چشم ها را برداشتند و سپس لایه ای از سلول های اپیتلیال مشتق از سلول های بازبرنامه ریزی شده را به آن چشم پیوند زدند. پس از پیوند، برای محافظت از این لایه تازه یک لنز نرم محافظتی روی آن قرار دادند.

آنالیز نتایج پس از پیوند

دو سال پس از پیوند، هیچ کدام از افراد دچار عوارض جانبی جدی نشدند. پیوندها بدون ایجاد تومور - که یکی از خطرات شناخته شده سلول های iPS است - موفقیت آمیز بودند و حتی در دو بیماری که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی دریافت نمی کردند، نشانه ای از رد پیوند مشاهده نشد. این مسئله به گفته کاپیل بهارتی، خبر مثبتی است که پیوندها به وسیله سیستم ایمنی بدن بیماران رد نشدند. هر چند برای اطمینان از ایمنی این روش، انجام پیوندهای بیشتری لازم است.

پس از پیوند، تمامی چهار بیمار بهبود فوری در بینایی خود را تجربه کردند و سطح آسیب دیده قرنیه آنها به مقدار قابل توجهی کاهش یافت. این بهبودها در سه نفر ماندگار بود؛ اما در یک نفر پس از یک سال کمی از بینایی به حالت قبل بازگشت.

بهارتی می گوید که هنوز دلیل دقیق این بهبودهای بینایی معین نیست. ممکن است سلول های پیوندی در قرنیه گیرندگان تکثیر شده باشند یا اینکه حذف بافت زخم قبل از پیوند و یا تحریک سلول های خود بیمار به مهاجرت از سایر بخش های چشم به قرنیه و تتازه آن، در این بهبود مؤثر بوده باشد.

برنامه های آینده برای کارآزمایی های بالینی

نیشیدا اعلام نموده که برنامه ریزی برای شروع کارآزمایی های بالینی این روش درمانی در ماه مارس شروع خواهد شد که طی آن اثربخشی این روش آنالیز می گردد. بعلاوه چندین کارآزمایی دیگر مبتنی بر سلول های بنیادی iPS در سراسر دنیا برای درمان بیماری های چشمی در حال اجرا است. به گفته بهارتی، موفقیت های اولیه این تحقیقات حاکی از آن است که این روش ها در مسیر درستی قرار دارند.

منبع