آنالیز کتاب ظرافت جوجه تیغی؛ رمانی فرانسوی در ضرورت پرهیز از سطحی نگری - آفتاب صبا

درباره نویسنده

موریل باربری در 28 می 1969 در کازابلانکای مراکش متولد شد. وقتی دو ماهه بود پدر و مادرش مهاجرت کردند. باربری در یک مدرسه دولتی در فرانسه تحصیل کرد. در سال 1990، او به تحصیل فلسفه رو آورد . سپس در سال 1993، تدریس فلسفه را شروع کرد.

باربری در سال 2000 اولین اثر ادبی خود را به به نام پرخوری منتشر کرد. این رمان در سال 2001 و با برنده شدن جایزه Bacchus-BSN با اقبال منتقدان روبرو شد. با این حال، دومین رمان باربری ظرافت جوجه تیغی که در سال 2006 منتشر شد تحسین بیشتری برای او در پی داشت. کتاب ظرافت جوجه تیغی در سال 2008 و پس از انتشار ترجمه انگلیسی ، 30 هفته متوالی در صدر لیست پرفروش ترین های فرانسه نهاده شد. تا ماه می 2008 بیش از یک میلیون نسخه فروش کرد در بسیاری از کشور ها مانند کره جنوبی، ایتالیا و آلمان پرفروش شد. از این رمان در سال 2009 فیلمی هم به نام Le Hérisson (جوجه تیغی) ساخته شد.

خلاصه رمان ظرافت جوجه تیغی

رنه سرایدار یک آپارتمان بزرگ در پاریس است. او صادق، قابل اعتماد و بی سواد است - یک سرایدار ایده آل برای ساکنان پرافاده آنجا. اما بی سوادی ظاهر و پوشش رنه است. در زیر آن نقاب، یک علاقه مند جدی فرهنگ، هنر و فلسفه پنهان شده که در بسیاری از زمینه ها از کارفرمایان خود جلو تر است.

چند طبقه بالاتر از رنه، پالوما جوزه دوازده ساله زندگی می نماید و مصمم است که حتی شده بمیرد ولی از آینده قابل پیش بینی بورژوایی خود اجتناب کند.

با ورود یک ساکن نو، تغییری شگرف در آپارتمان و در دنیای رنه و پالوما ایجاد می گردد و مسیر زندگی هر دو را برای همواره تغییر می دهد.

تحلیل و آنالیز رمان

در رمان ظرافت جوجه تیغی اثر موریل باربری، با زنی معمولی آشنا می شویم که به وسیله خودش و دیگران نادیده گرفته می گردد. او رنه میشل 54 ساله است و در 27 سال گذشته، به عنوان سرایدار یک آپارتمان پاریسی مجلل خدمت نموده. آپارتمانی با حیاط و باغ های خصوصی که در مجموع به هشت واحد مجلل تقسیم شده و ساکنین آن را خانواده های بورژوازی، از جمله افراد قدرتمند و با نفوذ تشکیل می دهند. ساکنین ساختمان علیرغم سه دهه خدمت رنه، او را نادیده می گیرند. البته برای رنه مسئله ای نیست چون او توجه را دوست ندارد. او ویژگی های جسمانی جذابی ندارد و خود را چنین توصیف می نماید: من یک بیوه هستم… قدکوتاه، زشت، چاق…

اما همانطور که داستان جلو می رود، پرتره متفاوتی از رنه یا به قول ساکنین ساختمان مادام میشل، پیش چشممان جان می گیرد. زندگی رنه در حومه فرانسه شروع می گردد. او به خاطر فقر مجبور به ترک تحصیل است. با این حال، ترک تحصیل مانع یادگیری او نیست. رنه مخفیانه، خودآموزی می نماید و به خصوص در دنیا آثار فلسفی و ادبیات غرق می گردد. اما با این حال، او مجبور است این موضوع را از خانواده اش پنهان کند. در سن هفده سالگی با یک کارگر کارخانه ازدواج می نماید و در نهایت هر دو به آپارتمانی نقل مکان می نمایند و در آنجا به عنوان سرایدار مشغول به کار می شوند. در طول این سال ها بجز اینکه شوهر رنه به علت سرطان مرده چیز زیادی تغییر ننموده… او هنوز خودآموزی اش را پنهان می نماید تا مبادا به وسیله مستأجرهای ساختمان محکوم گردد. رنه آرامش و خشنودی را در انزوا و استتار میابد.

نقطه مقابل داستان رنه، داستان پالوما جوزه دوازده ساله است. پالوما کوچکترین دختر از دو دختر جوزه است که در طبقه پنجم ساختمان زندگی می نمایند. برخلاف رنه، پالوما در خانواده ای مرفه متولد شده و و امتیازات، امکانات و تجملاتی مثل تحصیل در یک مدرسه درجه یک برای او فراهم است. او باهوش است و از همسالانش جلوتر است. تیزبینی و زیرکی پالوما باعث می گردد که سطحی بودن دنیایی که در آن متولد شده به چشمش بیاید. دنیای پر زرق و برق و تجملاتی بورژوازی که پالوما حاضر نیست بخشی از آن باشد. او اخلاق پدر و مادرش - پدری که در مجلس کارمی نماید و مادری که به گوستاو فلوبر علاقه دارد -را غیرقابل تحمل می داند. این دنیایی است که او شدیداً می خواست آن را محو کند، حتی اگر به قیمت جانش تمام گردد.

دو دنیایی که به وسیله منظره های متناوب رنه و پالوما روایت می گردد و تفاوت فاحشی بین آن ها وجود دارد، از تربیت متفاوت تا شخصیت متفاوت. طبیعت ترسوی رنه نقطه مقابل طبیعت خشم آلود و سرکش پالوما است. آن ها علیرغم دوگانگی های محسوس، شباهت های زیادی دارند. بزرگ ترین شباهت آن ها تمایل مشترک به حساس نکردن دیگران و جلب نکردن توجه است. آن ها بیشتر ترجیح می دهند در دنیای درونی خودشان فرو بروند تا اینکه درگیر هیاهوی اطرافشان باشند. آن دو برای راحتی و خلاصی از توجه و زیر نظر بودن، نقاب می زنند. رنه در موقعیت بی ادعای سرایدار آپارتمان فرو می رود و پالوما در سرکشی ، خصیصه ای که در بین نوجوانان شبیه خودش عادی است. وسعت ساختمان فضا های خصوصی لازم را برای آن دو فراهم می نماید.

آرامشی نسبی که در آپارتمان وجود دارد با ورود یک ساکن نو به هم می خورد: کاکورو اوزو تاجر ژاپنی. او به یکی از واحد های مجلل آپارتمان نقل مکان می نماید. اوزو به علت پیشینه اش کنجکاوی ساکنان را برمی انگیزد. چون به هر حال او تنها ساکن غیرفرانسوی آنجا است. ورود او به آپارتمان نوید یک تغییر بزرگ را می دهد که به طور اجتناب ناپذیریری ساکنان آپارتمان را درگیر می نماید به خصوص رنه و پالوما را. اوزو پیروز می گردد با همه رابطه برقرار کند، اما این رنه است که توجه او را جلب می نماید. او به لطف هوش و ذکاوتش نقابی را که رنه زده می بیند. پالوما هم به تنهایی ظرافت رنه را حتی قبل از اوزو، کشف می نماید. پالوما و اوزو با هم سعی می نمایند او را از انزوا بیرون بکشند.

زمینه ها و ارجاعات رمان ظرافت جوجه تیغی

علیرغم دوگانگی هایی که بین رنه و پالوما وجود دارد، داستان آن ها با تقاطع های فلسفی به هم تنیده شده. باربری، که دارای مدرک فلسفه است، ظرافت جوجه تیغی را مملو از ارجاعات فلسفی می نماید. ارجاعاتی که طیف وسیعی از موضوعات مانند زندگی روزمره، حیوانات خانگی، سیاست، نابرابری های اجتماعی و به طور کل زندگی را پوشش می دهند. این ارجاعات برای خودآموزی رنه هنگام خواندن آثار فیلسوفان آلمانی امانوئل کانت و ادموند هوسرل ضروری اند. این تلاقی ها و ارجاعات رنگ و بوی جالبی به روایت می بخشند. دو شخصیت اصلی به علت پیشینه متفاوتشان، دیدگاه های متفاوتی دارند و لنز های عمیقی را برای درک دنیای خود ارائه می نمایند.

هنر و ادبیات علایق مشترکی هستند که شخصیت های اصلی را به هم نزدیک می نماید. تجربیات کتاب خوانی گسترده رنه شامل مجلدات قابل توجهی مانند آنا کارنینا اثر لئو تولستوی، مرگ در ونیز اثر توماس مان و در جستجوی زمان از دست رفته مارسل پروست است. عشق او به ادبیات از نحوه نامگذاری گربه هایش هم معلوم است: اولین گربه او کارنینا یا به اختصار کاره نام دارد و به یاد قهرمان تولستوی نامگذاری شده، گربه دوم هم نام قهرمان صومعه پارم استاندال یعنی دونگو، و آخرین گربه، به افتخار نویسنده مشهور روسی لئو تولستوی، لئو نام دارد. ذوق فرهنگی او فراتر از ادبیات است. او نقاشی های هلندی قرن هفدهم را تحسین می نماید و به موسیقی هنری پرسل و گوستاو مالر گوش می دهد. موضوع مشترکی که رنه و پالوما را به هم پیوند می دهد علاقه آن ها به فرهنگ ژاپنی است. برای همین، ورود اوزو به دنیای آن ها یک موهبت است.

بخشی از عناصر فلسفی رمان حول محور زیبایی و قدردانی از آن می چرخد. یکی از جلوه های این زیبایی هم گل کاملیا است. به طور کلی، کاملیا نمادی از عشق، محبت و تحسین است، اما برای رنه، فراتر از این ها است؛ کاملیا برای او جوهره ای از زیبایی بدیع است. یکی از معدود تجملات زندگی او کاشت کاملیا است. با این حال، او این گل را به کنایه ای صرف از زیبایی تقلیل نمی دهد. در بخشی از رمان، پسر یکی ساکنان سابق به مادام میشل نزدیک می گردد. زمانی که او آنجا ساکن بود با مشکل جدی اعتیاد دست و پنجه نرم می کرد اما پیروز شد از دام آن رها گردد. او گل های کاملیا را یکی از عوامل بهبودی خود معرفی می نماید: در باغچه گل آن طرفی، چند گل زیبای قرمز و سفید وجود دارد، شما آن ها را آنجا کاشتید، نه؟ یک روز از شما پرسیدم که آن ها چه هستند، اما نتوانستم نام آن ها را به خاطر بسپارم. با این حال من همواره به آن گل ها فکر می کنم، نمی دانم چرا. نگاه کردن به آن ها خوب است، وقتی حالم خیلی بد بود، به آن گل ها فکر می کردم و حالم را خوب می کرد.

از آنجایی که رمان ظرافت جوجه تیغی روی دو قهرمان اصلی متمرکز است، یک نمونه خوب برای مطالعه شخصیت است. باربری دو پروفایل روانشناختی پیچیده در قالب شخصیت های رنه و پالوما ارائه می نماید. آن ها خود واقعی شان را پنهان می نمایند تا مبادا آرامش درونی شان به وسیله چشمان کنجکاو دیگران به هم بخورد. ترس رنه از خبردار شدن دیگران مهم ترین ترس زندگی اش است که از این دیدگاه ناشی می گردد که افراد طبقه پایین اجتماع نباید با بورژوا ها قاطی شوند. کتاب تصویری از آگاهی طبقاتی می دهد و توضیحاتی راجع به سلسله مراتب اجتماعی جامعه مدرن فرانسه.

درباره عنوان و پیغام رمان

عنوان ظرافت جوجه تیغی یک عنوان غیرمتعارف به نظر می رسد. اما همانطور که داستان پیش می رود، تعیین می گردد که جوجه تیغی به چه کسی اشاره دارد. جوجه تیغی لقب مادام میشل است. که ویژگی های اصلی او به وسیله پالوما به درستی به تصویر کشیده می گردد.

موریل باربری، رمان ظرافت جوجه تیغی را به آنالیز دنیای درونی رنه و پالوما تقلیل نمی دهد. بلکه موضوعاتی مانند پویایی خانواده، آگاهی طبقاتی، ساختار های اجتماعی و سیاسی، خودکشی و فلسفه را نیز در سطوح مختلف مورد آنالیز قرار می دهد. عناصر فلسفی هم گاهی اوقات گل درشت ظاهر می شوند، اما در مجموع از عناصر ظریف رمان هستند. در حالی که چندین عنصر محلی در رمان وجود دارد، داستان در مقیاس دنیای هم قابل درک است. داستان رنه و پالوما به ما یادآوری می نماید که هرگز افرادی را که دیدار می کنیم نادیده یا دست کم نگیریم. چرا که در درون افراد عمقی وجود دارد که ما هرگز نمی توانیم به طور کامل به آن پی ببریم. قدردانی از زیبایی، در تمام جلوه های آن، عنصر اصلی داستان است. ما به وسیله زیبایی ها احاطه شده ایم فقط باید یاد بگیریم قدر زیبایی های معمولی را بدانیم و درک عمیق تری از زندگی به دست بیاوریم.

…

کتاب ظرافت جوجه تیغی سرشار از حکمت عمیق است و علیرغم اینکه دنیای کتاب در ابتدا کمی نامانوس است اما آرام آرام ما را جذب می نماید تا حدی که حس می کنیم در آپارتمان و در کنار رنه، پالوما و اوزو حضور داریم. بخش های فلسفی، برای مخاطب بیگانه با فلسفه ممکن است سنگین به نظر برسند، اما با این حال خواندن آن تجربه جالب و جذابی را فراهم می نماید. کسانی که دوست دارند در کنار سرگرم شدن کمی هم فکر خود را به چالش بکشند از این رمان خوششان خواهد آمد.

در بخشی از کتاب ظرافت جوجه تیغی با ترجمه مرتضی کلانتریان که به وسیله انتشارات کندوکاو منتشر شده می خوانیم:

کتاب ظرافت جوجه تیغی اثر موریل باربری انتشارات کندوکاو

مشاهده کالا