مرند و میانه از نگاه سفرنامه نویسان خارجی - آفتاب صبا

از سری مقالات ایران در سفرنامه های خارجی، این بار سراغ دو شهر از شهرهای آذربایجان شرقی رفتیم. مرند و میانه دو شهر در دو سوی تبریز هستند که ویژگی های خاص خود را داشته و مسافران خارجی اغلب هنگام سفر به آذربایجان از آنها تماشا می کردند. گزارش سفرنامه نویسان خارجی عصر قاجار نشان می دهد که این دو شهر حتی بیشتر از امروز مقصد مسافران بوده اند.

مرند

موریس کوتزبوئه روس در سال 1196 مرند را بهترین شهر قفقاز دانست:

مرند بر تمام شهرها و آبادی هایی که تا به حال از ایروان و گرجستان و نخجوان دیده بودم رجحان داشت. دیوارهای خارجی عمارت ها و خانه ها تمیز بود. افزون بر این، چند کوچه و خیابان آن درخت هم داشت و همین مورد شرایط شهر را از یکنواخت بودن با سایر شهرها درآورده بود.

ژان دیولافوای فرانسوی در سال 1260 با استناد به تورات، مرند را مدفن حضرت نوح معرفی کرد:

به نوشته تورات، نوح پس از یک عمر طولانی در مرند به خاک سپرده شد؛ از این روی، این شهر تا حدود ایروان دارای نوعی افتخار تاریخی است. شهر در کنار رودخانه واقع شده و خانه ها همه با خشت و گل اند. بر روی بام ها، دیوارهای کوتاه کنگره داری واقع شده است. هر خانه یک در ورودی دارد و روزنه ای به کوچه ندارد.

مسجد جامع مرند، قلعه مانداگارانا، مسجد بازار و کاروانسرای شاه عباسی امروزه از جمله جاذبه های این شهر محسوب می شوند.

میانه

بارون فیودورکوف روس در سال 1213 میانه را تماشای ترین شهر میان تبریز و تهران دانست:

در میان آبادی های آذربایجان، تنها میانه شایان توجه است. بعضی از جهانگردانان و جغرافی دانان آن را در میان شهرهای بین تبریز و تهران شهری فوق العاده تماشای می دانند. این شهر قالی های خوب و ساس های مخصوصی دارد که به ساس میانه معروف است. این ساس ها سمی هستند و تنها از مردم تازه وارد خوششان نمی آید زیرا به مردم بومی آسیبی نمی رسانند.

لیوت استوارت انگلیسی در سال 1229 درباره میانه نوشت: شهر میانه جایی کثیف است. اینجا زورخانه های متعددی دارد که در آنها به ورزش های باستانی می پردازند.

کنت دو گوبینوی فرانسوی در سال 1233-1234 نیز به حشرات میانه اشاره نمود:

میانه شهری کوچک است که یکی از شاهزادگان قاجار حاکم آن شده. می گویند حشره ای در این شهر وجود دارد که از نوع ساس یا خود ساس است و همین که انسان را گزید موجب مرگ شخص می گردد. ولی من در سه سفر خود، که در این شهر شب مانده و خوابیده ام، از آسیب این حشره در امان بوده ام.

قلعه دختر، پل شهر چای، بقعه امامزاده اسماعیل و شهر سوخته کاغذکنان نمونه هایی از تماشای های امروز میانه هستند.